Prikkel

aug 28, 2017

“Je baan opzeggen, WW krijgen en in alle rust kijken wat je gaat doen. Waar is de prikkel om heel snel een baan te zoeken?” “Na de 0-0 tegen MSV’19 vandaag een 5-0 nederlaag tegen DESTO. Conditionele prikkel. Wie maakt het 1e doelpunt?” “Ben voor minimaal eigen risico, ivm prikkel. Ben nog van die tijd dat gezondheid de verantwoordelijkheid van het systeem was.” “? Eigen risico is geen ‘boete op ziek zijn’ maar een prikkel tot selfmanagement.” “Uitbetaling op basis van het aantal likes: eerlijk, of een verkeerde prikkel?”

Politieke partijen zijn er dol op, of misschien zijn het de politici zelf: prikkels. En ze zijn bijna allemaal tegen perverse prikkels. In veel debatten valt het woord wel een keer, of het over vluchtelingen, de bankensector, bijstandsgerechtigden of de mensen die het meest verdienen gaat: je moet ze prikkels geven. In het ene geval om terug te gaan of ‘mee te doen in de maatschappij’, in het andere geval om meer of juist minder geld binnen te halen. Een prikkel dus, of ook al gehoord: incentive.

Het woord komt ook voor in de verkiezingsprogramma’s en op de sites van politieke partijen. In het laatste geval een snelle telling op de sites van de formerende partijen met dank aan Google: 98x op vvd.nl, 210x op cda.nl, 171x op d66.nl en liefst 3900x op christenunie.nl, waarbij alle afgeleide sites van de vier partijen in de telling zijn meegenomen.

De politici gebruiken het woord vaak in de derde betekenis die in de Van Dale staat vermeld:

prik·kel (demmeervoud: prikkelsprikkelen)
stekel
inwerking op de zintuigen of zenuwen
aansporing, aanmoediging

Maar het doet bij mij betekenis 2: het werkt op mijn zenuwen. Want wat is die prikkel dan. Vaak gaat het om geld. Bijstandsgerechtigden moeten prikkels krijgen om zelf geld te gaan verdienen door een baan te vinden en het bedrijfsleven moet prikkels krijgen om de mensen aan de top niet exorbitant veel te betalen. Van dat soort zinnen gaat betekenis 1 bij mij overeind staan, want vaak leidt dat weer tot veel nieuwe regels waar niemand baat bij heeft. Maar politici zijn vaak maar vier jaar aan de macht, delen prikkels uit en hun voorgangers breken die weer af en leggen eigen prikkels op. Dat is de politiek en eerlijk gezegd heeft dat ook zijn charme. Als golven gaat het beleid op en neer. Dat kan ook gewoon met aansporingen. Daar heb je geen stekels bij nodig. Hoewel bij paardrijden ligt dat voor cowboys weer iets anders, maar dat terzijde.

De etymologiebank meldt het volgende:

prik I (’t prikken, geprikt gaatje enz.), sedert Kil., die ’t holl. noemt. Bij hem ook voor ’t eerst ’t ww. pricken (nnl. prikken) = mhd. pfrëcken, mnd. pricken “prikken, steken”. Laat-mnl. komt. al prickelen “prikk(el)en” (nnl. prikkelen) voor, prickel znw. misschien in Salomon ende Marcolphus (± 1500) voor prijckel te lezen (nnl. prikkel); mnd. reeds pricke v. “prikkel, puntig werktuig voor palingvangst”: maar vroeger komen de vormen met één k voor: mnl. (nog zuidndl.) mnd. prēkel m. = ags. pricel m. (pricla m., pricle v.) “scherpe punt, puntig voorwerp”, vgl. os. prëkunga v. “steek, prik”, ags. prica m. “puntje, klein deel”, prician “prikken” (eng. to prick), on. prika “steken, stooten”. Ags. echter ook â-priccan “prikken”. Verwant is lit. brėżiu, brėżti “krassen”.

Een kijkje in het krantenarchief leert dat in 1992 het Algemeen Dagblad een artikel heeft over elektrische prikkels in het hart. NRC Handelsblad meldt drie maanden later dat de CNV-bond past voor louter negatieve prikkels en Trouw kopt een paar weken later dat de FNV-bond prikkels tegen ziekteverzuim na ’94 denkbaar acht. De vakbonden hebben het woord in de politiek gebracht. In het begin dus vooral over de wao waarbij Lubbers pleitte voor het invoeren van prikkels om het bedrijfsleven te stimuleren om er minder beroep op te doen. Met een mooi citaat van hem opgetekend door het Algemeen Nederlands Persbureau in april 1994: “Het gaat in ieder geval om prikkels, prikkels en nog eens prikkels”, aldus Lubbers. En zelfs nu gebruiken CDA-politici het nog graag: de eerste tweet was van een wethouder van het CDA.