De veiligheid van het lightrailtraject Randstadrail is sluipend ten onder gegaan. Het project is vooral op tijd en geld gestuurd en duidelijke veiligheidsnormen ontbraken. De testperiode was bovendien te kort om veilig te starten.
Dat blijkt uit onafhankelijk onderzoek naar het project van de Technische Universiteit Delft in opdracht van Stadsgewest Haaglanden. Directe aanleiding was een reeks ontsporingen, de laatste eindigde met 17 gewonden. De Inspectie voor Verkeer en Waterstaat legde het vervoer stil en constateerde na onderzoek dat het ongeval gebeurde door een stuk gereden wissel die door het beveiligingssysteem niet was opgemerkt.
Snelheid
Randstadrail ontstond in 1995: lightrail als tussenvorm voor tram, metro en trein. Betere bereikbaarheid van de Randstad en de Vinexlocaties waren actueel. Daarom moest het project snel en ontbraken details in het Programma van Eisen. Bovendien bestonden voor deze nieuwe techniek nog geen veiligheidsnormen, zegt onderzoeker Ernst ten Heuvelhof van de TU Delft. ‘Partijen hebben overigens niet gedacht: “we doen voor geld- en tijdwinst minder aan veiligheid”; dat is sluipenderwijs en ongemerkt gegaan’. Dit zorgde met een aantal andere tegenslagen voor vertraging. De testperiode was bovendien te krap om te zien of het goed werkte. Positief is dat Randstadrail hierdoor veiligheidsbeleid heeft opgeleverd voor toekomstige lightrailprojecten, zoals de RijnGouwelijn tussen Leiden Gouda en de kust.
Dubbele pet
De gemeente Den Haag besloot Randstadrail uit te voeren en dat plaatste verschillende wethouders Verkeer en Vervoer, tevens portefeuillehouder van het Stadsgewest Haaglanden, in een dubbelrol. ‘De Haagse wethouder had wel erg veel verschillende petten op. Hij ging over alle aspecten van Randstadrail, namelijk geld, tijd, kwaliteit en veiligheid. Hij was opdrachtgever en opdrachtnemer voor de aanleg van de infrastructuur. Deze combinatie kan gemakkelijk fout gaan. Dat is in dit geval niet gebeurd’, zegt Ten Heuvelhof.
De onderzoekers constateren juist een positief effect van de dubbelrol, omdat mogelijke overschotten zijn gebruikt voor verbeteringen van Randstadrail en niet voor de gemeente zijn ingezet. ‘De koppeling van deze functies werkt juist goed, omdat ook aan twee kanten verantwoording moet worden afgelegd’, stelt huidig wethouder en portefeuillehouder Peter Smit.
In 2007 stapte toenmalig wethouder Pieter van Woensel op wegens een vermeend tekort van €12 miljoen op de lijn. Volgens de onderzoekers is dit besluit moeilijk te begrijpen: ‘Het droeg bij aan bestuurlijke en publicitaire onrust rond Randstadrail en kwam het imago niet ten goede’. Het project is volgens hen juist binnen het budget gebleven, ook al dreigen nog financiële claims. Van Woensel, nu wethouder in Leiden, wil niet reageren. Hij verwijst naar zijn opvolger Peter Smit. ‘Ik ben ervan overtuigd dat het aan- of aftreden nauwelijks van invloed is op een project’, aldus Smit. Over de hoogte van de claims wil hij niets kwijt, wel dat ze onder meer van HTM en RET komen.
Lessen
Stadsgewest Haaglanden, opdrachtgever van het onderzoek, wil nu in de toekomst de rol, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van het bestuurlijk overleg vooraf duidelijk vastleggen. ‘Er moet duidelijkheid zijn hoe de rollen zijn verdeeld. Bovendien moet er vanaf het begin een gespecialiseerde veiligheidsman worden ingevlogen. Je moet niet met een te krappe testperiode genoegen nemen, maar liever wat langer’. Bovendien is Smit blij met de constatering van de onderzoekers, dat er ook veel is goed gegaan bij Randstadrail. ‘Het heeft bijvoorbeeld een goed puntensysteem voor de testfase opgeleverd’, aldus Smit.
De Onderzoeksraad voor Veiligheid kijkt ook naar Randstadrail. Het rapport wordt binnenkort verwacht, maar een woordvoerder kon nog geen datum noemen.
Randstadrail
Een nieuw vervoerssysteem, lightrail, moet Rotterdam, Den Haag en Zoetermeer met elkaar verbinden. Om de vijf minuten kunnen reizigers opstappen en snel naar een stad reizen, ook vanuit de relatief slecht bereikbare Vinex-locaties. Hieronder de levensloop.
1995: De openbaarvervoerbedrijven RET, HTM, ZuidWestNederland (later Connexxion) en
NS nemen het initiatief tot Randstadrail met het rapport ‘Randstadrail, de file voorbij’. In 2003 zou de lightrail kunnen rijden.
11 december 2002: Beschikking van de minister van Verkeer en Waterstaat die €413 miljoen subsidie beschikbaar stelt. Zoetermeer, Leidschendam-Voorburg, Pijnacker-Nootdorp en Den Haag beloven een bijdrage van in totaal €32,9 miljoen. De ingebruikname is voorzien per 1 juli 2006.
13 februari 2003: Raadsbesluit van de gemeente Den Haag om Randstadrail voor eigen rekening en risico uit te voeren.
2004: Diverse besluiten leiden tot aanpassing materieel, beveiligingssysteem en voltage.
24 augustus 2005: Planning testfase aangepast van zes weken naar drie maanden (3 juni tot 3 september 2006).
3 juni-15 juni 2006: Spoorvervanging Zoetermeer.
10 september 2006: Als eerste rijdt Randstadrail tussen Rotterdam-Hofplein en Nootdorp. Er zijn nog veel storingen.
november 2006: Diverse ontsporingen met als dieptepunt de ontsporing bij halte Forepark, die leidt tot 17 lichtgewonden. De Inspectie voor Verkeer en Waterstaat (IVW) legt het vervoer stil en stelt een onderzoek in. Randstadrail blijft rijden tussen Hofplein en Nootdorp.
27 februari 2007: De Haagse wethouder Pieter Van Woensel stapt op; naar eigen zeggen vanwege een budgetoverschrijding van € 12 miljoen van RandstadRail.
8 mei 2007: Rapport IVW over ongelukken.
27 oktober 2007: Randstadrail is op alle trajecten in bedrijf, maar met een iets lagere frequentie dan de beloofde 5 minuten.