Het burgerinitiatief is weinig populair bij gemeenten. De Rotterdamse burgemeester Ivo Opstelten wees bij het verschijnen van zijn burgerjaarverslag nadrukkelijk op de mogelijkheid om een burgerinitiatief in te dienen. Ook in andere gemeenten komen ze mondjesmaat binnen.
Rotterdam kreeg vorig jaar geen enkel burgerinitiatief binnen om een onderwerp op de raadsagenda te zetten. In de havenstad kunnen inwoners van veertien jaar en ouder zo’n initiatief indienen. Daarvoor zijn tussen de 25 en 250 handtekeningen nodig, afhankelijk van of het een onderwerp voor de buurt of voor de stad betreft. In 2006 is er één initiatief ingediend –en aangenomen- over het verstrekken van babydraagzakken aan bijstandsgerechtigden. Opstelten wijst inwoners nu nadrukkelijk op de mogelijkheid, omdat hij vindt dat burgers de gemeente op alle manieren scherp moeten houden. Andere vormen van burgerparticipatie, zoals inspraak, leveren de gemeente wel honderden reacties per jaar op.
De gemeenten met een verordening voor het burgerinitiatief hanteren verschillende eisen. Over het algemeen mag het initiatief niet gaan over individuele gevallen, belastingen en recent genomen besluiten. Het onderwerp moet tot de bevoegdheid van de raad behoren en niet recent besproken zijn. Klachten en bezwaren zijn uitgesloten, omdat daar andere procedures voor zijn. De indieners moeten over het algemeen minstens veertien jaar oud zijn. Een aantal gemeenten stelt zestien jaar als ondergrens, of wil alleen burgerinitiatieven van kiesgerechtigden. Bovendien worden vaak eisen gesteld aan het aantal ondertekenaars van een initiatief, maar dat wisselt per verordening.
Leeftijdsgrens
In Tilburg en Purmerend geldt geen leeftijdsgrens en is één indiener genoeg, met wisselend succes. In Purmerend loopt het storm en zijn er alleen dit jaar al tien initiatieven ingediend. In Tilburg is er desondanks weinig interesse voor, met twee initiatieven sinds 2006. De gemeente wijt dat aan de vele andere potjes voor initiatieven, voornamelijk op buurtniveau. Het onderwerp wordt regelmatig onder de aandacht van de inwoners gebracht, dus aan de communicatie kan het volgens de gemeente niet liggen. Nijmegen wijt het lage aantal (vier initiatieven) wel aan een gebrek aan bekendheid. De gemeente wil dit jaar meer ruchtbaarheid geven aan het recht op burgerinitiatief.
De inhoud van de voorstellen loopt uiteen. In Deventer zijn sinds 2006 twee initiatieven ingediend. De eerste ging over de aanleg van een schoolplaats, de tweede voor de terugkeer van de oude haven. ‘Een megaproject. De raad is enthousiast. Het college werkt aan een reactie en binnen twee maanden moet een besluit vallen’, zegt Toon Dashorst, raadsgriffier. Hij wijt het lage aantal initiatieven aan andere wegen die burgers toegang bieden tot de politiek. Hij noemt het burgerinitiatief ‘een laatste redmiddel’.
Utrecht
In Utrecht kwamen sinds 2006 twee burgerinitiatieven binnen. De eerste tegen de verkoop van het gemeentelijk vervoerbedrijf werd afgewezen, omdat de gemeente het onderwerp al zou behandelen. Het andere initiatief is vorige week ingediend en gaat over de herinrichting van het Noordsepark, volgens de indieners een miljoenenproject. In Utrecht moeten indieners ook minstens veertien jaar oud zijn en zijn voor een voorstel op buurtniveau 250, op wijkniveau 1000 en op stadsniveau 2500 handtekeningen nodig.
Den Haag hanteert dezelfde normen voor handtekeningen. Daar zijn deze collegeperiode zes burgerinitiatieven binnengekomen. Eén voorstel voor een park in de Vinexwijk Ypenburg is verworpen, omdat er al een vergevorderd bouwplan lag. Een ander werd niet ontvankelijk verklaard, omdat er al een beroepsprocedure was geweest. Een bekend initiatief uit het Haags verleden voor het behoud van het gebouw de Zwarte Madonna in Den Haag. Uiteindelijk haalden de initiatiefnemers 2825 handtekeningen op, maar het initiatief werd afgewezen door de raad. Het onderwerp had kort daarvoor op de agenda gestaan. Volgens de plaatselijke verordening moet een burgerinitiatief over een onderwerp gaan dat de laatste twee jaar niet op de agenda heeft gestaan en mag het niet open hebben gestaan voor beroep en bezwaar en ook dat was hier het geval.
In Amsterdam zijn centraal geen gegevens bekend. Een recente rondgang van dagblad Het Parool langs de stadsdelen levert op dat er sinds het instellen van het burgerinitiatief veertig zijn ingediend. Vier daarvan leidde tot concrete resultaten. De rest werd afgeschoten, aangepast, ondergebracht in bestaand beleid of op de lange baan geschoven.
Onderzoek
Het instituut voor publiek en politiek onderzocht in 2004 het burgerinitiatief bij gemeenten. Ook toen was er al weinig animo voor. Koploper was destijds Nieuwegein met tien initiatieven. Inmiddels is ook daar het aantal geslonken tot maximaal vier in de afgelopen twee jaar. Een daarvan, een verzoek tot gratis parkeren voor bezoekers van de Emmauskerk, werd afgewezen omdat dat voorstel niet strookt met gelijke behandeling. De gemeente heeft geen verklaring voor het teruggelopen aantal, alleen dat er minder belangstelling voor is. Jan Jaap Rochat, griffier van Zoetermeer waar het digitale burgerinitiatief wordt gepromoot, wijt het lage aantal van twee initiatieven aan een gebrek aan vertrouwen in de politiek en de geringe bekendheid van het middel. Hij vindt dat de verordening misschien moet worden aangepast, zodat ook onderwerpen op de agenda van het college kunnen worden geplaatst.
De mogelijkheid voor het indienen van burgerinitiatieven is niet beperkt tot gemeenten. Ook bij Provinciale Staten en de Tweede Kamer kunnen dergelijke voorstellen worden gedaan.